پنجمین برنامه «فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن، عصر روز گذشته، 24شهریورماه، با اجرای هادی صلح‌جو و کارشناسی احمد ابوالقاسمی از قاریان بین‌المللی همراه بود.
ابوالقاسمی در پاسخ به نحوه جامه عمل پوشاندن به فرمایش مقام معظم رهبری درباره نحوه متجلی کردن معنا و مفهوم آیات توسط قاری و تلاوت اصیل، گفت: استفاده از واژه‌هایی توسط ائمه(ع)، حساب و کتاب‌هایی داشته است که به گفته بزرگان تفسیر و ترجمه کلمات پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) ایشان قیراتی صحبت می‌کردند و باید قیراتی هم ترجمه شود این به این معناست که قیرات، واحد اندازه‌گیری الماس است و از گرم کمتر است.
وی با اشاره به اینکه زمانی که پیامبر اکرم(ص) در این باره فرموده‌اند: «مَن إذا سَمِعتَ قِراءَتَهُ رَأیتَ أنّهُ یَخشَى اللّه» استفاده کرده‌اند، ادامه داد: یعنی وقتی که صدای آن را شنیدید ببینیند که یعنی اینکه وقتی صدا را می‌شنوید شما تصویری خواهید داشت، تصویری که توأم با خشیت و فردیست که می‌ترسه و قرآن را تلاوت می‌کند. این تصویرسازی در ذهن ما از قاری باید با این حدیث مشخص می‌شود.
این قاری بین‌المللی کشورمان بیان کرد: بنابر این براساس این حدیث مشخص می‌شود که قاری به چه میزان مجاز است تا از هنرهای صوتی استفاده کنیم و فن تلاوت نیز تعارضی با این حدیث ندارد چون توصیه شده است قرآن را تلاوت کنید اما با این اصول آن را انجام دهید.
تأکید بر زیباخوانی قرآن در احادیث
این پیشکسوت قرآنی با اشاره به اینکه در احادیث تأکید بر زیباخوانی قرآن شده است، اظهار کرد: اما در این زیباخواندن شرایطی را به ما گفته‌اند که بحث خشیت یک قاری باید به عنوان مهم‌ترین معیار رعایت کند. قرآن را به دلیل اینکه کلام الهی است اقتضا می‌کند که آن را محترمانه با عظمت بخوانیم و همین عظمت را باید رعایت کنیم و در خواندن به آنها توجه ویژه داشته باشیم، چنانکه هنگامی که قولی را از فردی بزرگ بیان می‌کنیم سعی می‌کنیم آدابی را نزدیک به آداب آن شخص رعایت کنیم و جمله را بیان کنیم.
وی ادامه داد: در یک تلاوت رسمی در جلسه‌ای هنگامی که می‌خواهیم جملاتی را از فردی دارای چنین عظمت بخوانیم لازم است تا براساس روشی درست و با رعایت تمام آداب آن را قرائت کنیم، چون کلامی بالاتر از قرآن در دنیا وجود ندارد. این احترام و شأنیت وظیفه یک قاری است و هنگامی که پیامبر(ص) می‌فرماید: «مَن إذا سَمِعتَ قِراءَتَهُ رَأیتَ أنّهُ یَخشَى اللّه» یعنی خشوع در قرائت شرط اصلی است و اگر این نباشد گویا قرائتی انجام نگرفته است و این موضوع بر تمام قواعدی که درباره قرائت قرآن می‌دانیم، حکومت می‌کند. ممکن است گاهی تدریج برخی را به فراموشکاری می‌اندازد که فرد فراموش کند که اصل جریان چیست؟
ابوالقاسمی در پاسخ به این سؤال که قاری هنگامی که در جایگاه نشسته و قرائت می‌کند به چه چیزی باید فکر کند تا این خشیت در صدای او تجلی پیدا کند؟ گفت: از کمترین کارهایی که می‌توان گفت به یاد این اصل بودن است که داریم قرآن می‌خوانیم لذا اهتمام به این امر تمام رفتار و منش و سکنات افراد را تغییر می‌دهد، نه تنها در هنگام تلاوت قرآن بلکه در تمام لحظات. به عبارت دیگر اگر قاری قرآن می‌خواهد این رفتار برایش ملکه شود باید دائما اینگونه زندگی کند و این فضا را در رفتار طبیعی‌اش ایجاد کند و در غیر اینصورت آن رفتار هنگام تلاوت ریا و دروغ خواهد بود. اگر در ذات این احساس، ایمان و اعتقاد و باور نباشد چگونه می‌خواهیم این حالت خشوع را در صدایت ایجاد کنی و مستمعان آن را از صوت تلاوت قرآن قاری متوجه شوند.
اثرگذاری برخی از تلاوت‌ها با وجود جنبه‌های کمرنگ صوت و لحنی
وی با اشاره به اینکه هنگام تلاوت قرآن معصومان(ع) منویات درونیشان تراوش می‌کرد که به آن میزان تأثیرگذار بوده است، بیان کرد: حتی بارها شده مردم عادی آمده‌اند و گفته‌اند آن قاری تلاوت اثرگذارتری داشته است و هنگامی که جنبه‌های صوت و لحنی‌اش را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که شاید آن فرد دارای صدا، الحان برتری نبوده است بلکه دارای حس و حالت بهتریست که نمی‌توان آن را به راحتی بدست آورد.
این پیشکسوت قرآنی با اشاره به مصداقی در این زمینه و ماندگاری تلاوت مرحوم عبدالباسط به ویژه از سوره‌های حشر و تکویر پس از چندین سال و ویژگی‌های این تلاوت، ادامه داد: مرحوم عبدالباسط نیز بیان کرده است که برای این تلاوت حالتی در من ایجاد شد که قبل از وارد حرم حضرت امام کاظم(ع) شدم که از ایشان اذن خواستم، توسل جستم و نماز خواندم. عملاً در طیف قاریان قدیم مصری نیز رعایت تقوایی را می‌بینیم که امروزه کمتر این امر را شاهد هستیم که البته اینها قائل به این امر بوده‌اند که هرجایی نمی‌شود قرآن خواند.
وی با اشاره به بیان خاطره همراهی‌اش با شیخ احمد رزیقی طی مسافتی و خواندن قرآن در ماشین و تذکر او بر این نکته که مگر هرجایی می‌توان قرآن خواند! اشاره کرد: بخشی از ماندگاری تلاوت‌ها به قرآن برمی‌گردد که آهنگ و نظمی دارد که بر قلب‌ها نفوذ پیدا می‌کند اما بخش دیگر آن به فردی که قرآن را می‌خواند بستگی دارد که اکثر مردم نیز این را لمس کرده‌اند.
این قاری بین‌المللی قرآن اظهار کرد: مثلاً دوست داریم تلاوت علامه طباطبایی، مفسر قرآن در سن 60 – 70 سالگی را بشنویم با وجود اینکه تلاوتش همراه با اوج و قواعد صوت و لحن نیست، بلکه بیشتر برای درک آن احساس، تلاوت مذکور را گوش می‌دهید.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا قاری هنگام تلاوت قرآن ذهنش تنها متوجه آیات قرآن است و یا اینکه نه بیشتر فکرش درگیر خواندن نحوه اجرای مقام و ... است؟ عنوان کرد: برای برخی اگر بخواهند فقط به معانی فکر کنند و هیچ استفاده‌ای از موسیقی نداشته باشند که این امر امکان‌پذیر نیست و این تنها می‌شود همان قرائت ساده قرآن. بالاخره باید قرآن را بخواند که این شامل چند نت است که می‌شود قانونی که حاکم بر این تلاوت‌ها است. اما قاری که می‌خواهد آیه‌ای را که دربردارنده مطلبی است تلاوت کند باید متناسب با شأن گوینده این کلام، حالت‌هایی را به خود بگیرید که جایی ایجاب می‌کند که اوج بخواند و جای دیگر نیز اوج نگیرد حتی گاهی که پرده قصه‌هایی عوض می‌شود نیز نیاز است تا آهنگ تلاوت عوض شود لذا این امر اصلا ضدیتی با روایت پیامبر اکرم(ص) که در گذشته ذکر کردیم نیست.
اگر قاری بتواند با آن آیات، الحانش را انتخاب کند در آن هنگام است که تلاوتش متفاوت می‌شود
ابوالقاسمی با تأکید بر اینکه اگر به این حالت در قرائت برسیم بسیار شیرین است، اظهار کرد: اگر قاری بتواند با آن آیات، الحانش را انتخاب کند در آن هنگام است که تلاوتش متفاوت می‌شود و این را حتی بسیاری از عموم مردم و افراد غیرمتخصص نیز متوجه می‌شوند. چنانکه دیده‌ایم که تلاوت‌هایی در برخی از مردم اثر کرده است که از نظر شرایط فنی و یا فنون تلاوت پایین بوده است و حال آنکه اثر بیشتری داشته است.
این پیشکسوت قرآنی کشورمان در پاسخ به این سؤال که این نگاه را چگونه می‌توان در جلسات قرآن ترویج کرد و آموزش داد؟ بیان کرد: طریقه خاصی ندارد بلکه پرداختن دارد و هرکس نیز به راحتی این امر را متوجه می‌شود و برخی از قاریان شاید این امر را بدانند اما زیاد به آن بها ندهند یا این را در راستای صوت و لحن و قرائت قرآن ندانند.
وی اظهار کرد: طبق تجربه‌ای که دارم هر محفلی که برای تلاوت قرآن می‌روم قبلش محبت‌آمیز با حاضران در جلسه صحبت می‌کنم و می‌بینم تلاوتم بیشتر اثر می‌کند و اگر من را نشناسند خوب نمی‌توانند با آن تلاوت ارتباط برقرار کنند. بخشی از این امر نیز همراه با رعایت آداب محقق می‌شود با وجود اینکه شاید آن امر را قبول نداشته باشد. محافلی که حواسم نیز بیشتر جمع است و تمام حواسم را معطوف به قرآن می‌کنم تلاوت اثرگذارتر می‌شود.
ابوالقاسمی بیان کرد: تفاوت قاریان قرآن در این موضوع، مشخص است که فردی متواضعانه می‌خواند و یا متبکرانه می‌خواند و این با حدیث پیامبر(ص) نیز متناقض است و قاری باید برای تمام این آداب تربیت شده باشد و حتی بعضاً نیز برخی از آن آداب شاید در ذات قاری نباشد بلکه وظیفه دارد که آن را اجرا کند. لذا باید در جلسات قرآن نیز این موارد را آموزش دهیم و قرآن‌آموزان را ملزم به رعایت این آداب در هنگام تلاوت کنیم. چرا که در بسته تلاوت قرآن بحث حزن، ادب، رعایت شئونات قرآنی و ... است.
یادآور می‌شود، ویژه برنامه «فرهنگ تلاوت» کاریست از گروه اطلاع رسانی رادیو قرآن است که به تهیه‌کنندگی فاطمه رحمانی و اجرای هادی صلح‌جو سه‌شنبه هر هفته از ساعت 14:15 تا 15 از رادیو قرآن به سمع شنوندگان می‌رسد.
